Profiel van Terrence Malick

Iedereen is uniek, maar sommigen zijn meer uniek dan anderen. Dat geldt zeker voor filmmaker en filosoof Terrence Malick. Bekend van illustere films als DAY'S OF HEAVEN, THE THIN RED LINE en THE TREE OF LIFE. In dit artikel worden vier van zijn sleutelfilms onder de loep gelegd. Malick geeft zelden of nooit interviews en bezoekt vrijwel nooit een filmfestival, zelfs niet als zijn film daar genomineerd is. Hij wil zijn filmleven volledig apart houden van zijn privéleven. Daarom hoog tijd voor een profiel.

Eigenzinnige stijl

Wat Malick zo uniek maakt is zijn volstrekte onafhankelijke visie; hij volgt niet de begane paden van Hollywood. Hij maakt films op een volkomen eigen manier. Zo schrijft hij zijn scripts niet volgens de klassieke drieaktenstructuur. Daarin moet de hoofdpersoon vaak steeds groter wordende obstakels overwinnen om zijn doel te bereiken. Aan het einde komt het meestal tot de obligate confrontatie met zijn rivaal. Malick's stijl is meer associatief en kent een sterke sfeer en vloeiende cameravoering.
Film is voor hem een vorm van expressie. Hij is ook een echte auteur, omdat hij scenario en regie combineert met een eigen direct herkenbare stijl.

Wonderschone natuurbeelden

Malick's nadruk ligt niet op plot en dialoog, hij gebruikt vaak een voice-over, die de gebeurtenissen aan elkaar praat en filosofische vragen stelt. Hij vindt dat een gezichtsuitdrukking meer waarheidsgehalte heeft dan een dialoog. In elke film van hem komen wonderschone natuurbeelden voor, op een filmische manier gedraaid. Terrence Malick vindt dat de mens slechts een nietig onderdeel van de natuur is en wil de eenheid tussen mens en natuur benadrukken. In THE THIN RED LINE is de aandacht voor de natuur op het eiland in de Stille Oceaan geïntegreerd in het verhaal. De bloeiende flora staat in schril contrast met de vernietigende kracht van een oorlog. In zijn recentste film TO THE WONDER gebruikt hij het kale lege landschap van Oklahoma als metafoor voor een aflopende relatie.

Magnum opus

Opvallend is dat de cineast dikwijls werkt met jonge nog onbekende acteurs, die later grote naam zouden maken. Zoals Richard Gere in DAYS OF HEAVEN, Martin Sheen in BADLANDS en Jessica Chastain in THE TREE OF LIFE. Een ander belangrijk kenmerk van zijn stijl is nadrukkelijke gebruik van natuurlijk licht. Het liefst filmt Malick met strijklicht vlak na zonsopkomst. Deze wijze van filmen komt het mooiste tot uiting in DAYS OF HEAVEN en THE TREE OF LIFE, zijn magnum opus. Alle typische Malick ingrediënten, voice-over, natuur beelden, diepgang en een vloeiende filmstijl vormen hier een eenheid.

Days of Heaven
Terrence Malick wordt in Texas, in de Verenigde Staten geboren in 1943. Hij studeert filosofie in Harvard en werkt enige tijd als journalist. Zijn debuutfilm is BADLANDS uit 1973 over een losgeslagen paar, dat op het criminele pad raakt. Zij worden gespeeld door de toen nog jonge en vrij onbekende acteurs Martin Sheen en Sissy Spacek. Vijf jaar later maakt Malick DAYS OF HEAVEN. De film speelt zich af rond 1916 en gaat over Bill, een staalarbeider (Richard Gere) die zijn baas per ongeluk doodt na een conflict. Hij vlucht met zijn vriendin Abby (Brooke Adams) en zijn jonge zusje Linda. Bill vindt werk als een loonarbeider in de Texaanse graanvelden. Hij besluit om te doen alsof Abby en hij broer en zus zijn. Om lastige vragen te voorkomen. Zijn werkgever, een herenboer gespeeld door Sam Shephard, wordt verliefd op Abby. Dit zorgt voor moeilijkheden met Bill.

DAYS OF HEAVEN is met veel zorg en toewijding in beeld gebracht door director of photography (d.o.p.) Nestor Almendros, die hiervoor een Oscar ontving. Almendros gebruikt bijna uitsluitend natuurlijk licht. Hoogtepunt is een grote brand in de korenvelden, aangestoken om een sprinkhanen plaag tegen te gaan. Hoe triest zo'n brand ook is, het is erg mooi in beeld gebracht. Een traktatie voor de filmliefhebber.
De film wordt verteld in voice-over vanuit het oogpunt van Linda. De filmmaker vindt dat deze stijl met een verteller, zuiverder is dan een scène nagespeeld door een acteur. Hoe goed ook geacteerd.

The Thin Red Line

Een verteller wordt ook gebruikt in THE THIN RED LINE. Een anti-oorlogsfilm die zich afspeelt in de Tweede Wereldoorlog. Twintig jaar zit er tussen de uitbreng van DAYS OF HEAVEN en deze film. Malick verhuisde naar Parijs waar hij filosofie doceerde en werkte aan diverse scenario's voor andere filmmakers. Ook deed hij uitgebreid research voor THE TREE OF LIFE, een film die eerst Q heette.

In The THIN RED LINE vecht een bataljon Amerikaanse soldaten tegen de Japanners om de berg Guadalcanal in de Stille Oceaan te heroveren. De kern van de film is een conflict tussen de hardvochtige luitenant Tall (Nick Nolte) en kapitein Staros (Elias Koteas). Staros weigert Tall's bevel op te volgen om kost wat kost de berg te veroveren, omdat hij denkt dat veel van zijn soldaten hierbij om gaan komen.

Alle mensen zijn gelijk in Malick's visie. Hij vindt het onbegrijpelijk dat het ene volk het andere afslacht. De filmmaker focust vooral op de gezichten van jonge soldaten en minder op vechtscènes, zoals meestal in oorlogsfilms. Ook heeft hij de nodige compassie voor de gesneuvelde Japanners. Soldaat Witt (James Caviezel) is een idealist met oog voor de natuurpracht en kijkt met ongeloof en afschuw naar het zinloze geweld om hem heen. Hij is een van de meest intrigerende personages in de film. Witt blijft geloven in de waardigheid van de menselijke ziel, ondanks de waanzin om hem heen. Het centrale thema van de film is: er bestaat slechts een dunne grens tussen normaal gedrag en krankzinnigheid.

The Tree Of Life

THE TREE OF LIFE (2012) is een van de beste films die ik ooit gezien heb. Zowel wat betreft de plot, de filmische vorm en de diepgang in de film. Het gaat over Jack een veertiger (Sean Penn), die terugkijkt op zijn jeugd in Texas. Hij groeit op in de jaren vijftig met zijn twee broers en zijn liefdevolle moeder. Een knappe rol van Jessica Chastain en strenge vader (Brad Pitt).

De film laat twee visies op het leven zien. De weg van de natuur, hard en meedogenloos. Deze wordt gesymboliseerd door de stugge vader. En de weg van de liefde en de genade, vertolkt door de moeder. De tiener Jack, een glansrol van Hunter Mc Cracken, denkt terug aan het verlies van zijn broer die omkomt in de Vietnam oorlog. Nadat zijn moeder haar zoon heeft verloren richt zij zich met prangende vragen rechtstreeks tot God. "Waar was U"? Geconfronteerd met zijn dood zoekt zij naar antwoorden. Malick stort een grote stroom adembenemende beelden over de kijker heen. Over de creatie van de aarde, de Big Bang, het eerste leven op aarde met dinosaurussen.

Malick verloor zelf een van zijn twee broers en groeide op in Texas in een streng gelovige gezin. Deze autobiografische gegevens, vloeiend in beeld gebracht door d.o.p. Emmanuel Lubezki zorgt voor een persoonlijke, poëtische en spirituele film. Onvergetelijke beelden zijn: de moeder spelend met de tuinsproeier in tegenlicht. Jack die zijn broertje door de openstaande tuindeur binnen gitaar ziet spelen, terwijl zijn vader toekijkt. Een vlinder die plotseling op de hand van de moeder gaat zitten als zij in de tuin loopt. De film toont een regisseur op de toppen van zijn kunnen. Wat de film vooral zo buitengewoon maakt is de lyrische en liefdevolle manier waarop Terrence Malick alles wat leeft observeert en uiterst verfijnd in beeld brengt.

To The Wonder

Hoog zijn dan ook de verwachtingen voor zijn nieuwe film TO THE WONDER. De voortekenen zijn echter niet goed, want de film heeft maanden op de planken gelegen. TO THE WONDER gaat over Neil, een Amerikaanse veertiger (Ben Affleck), die verliefd wordt op Marina een jonge vrouw in Parijs (Olga Kurylenko). Zij zwieren en dansen door Parijs en Malick toont hun l'amour folle in snelle beelden. Te snel, ze buitelen over elkaar heen. De toeschouwer glijdt met zijn blik langs de beelden, maar ziet niet echt.

Het wonder van de titel verwijst naar de Mont Saint-Michel in Normandië die ze kort bezoeken. Dan neemt Neil haar en haar jongere zusje mee naar Oklahoma in Amerika, waar ze absoluut niet kunnen aarden. De liefde gaat uit. Parallel met deze teloorgang van de liefde zien we een priester (Javier Bardem), die een geloofscrisis doormaakt. Hij ziet te veel ellende om zich heen en kan dit niet rijmen met het bestaan van God. Als altijd gebruikt Malick weer mooie natuurbeelden in TO THE WONDER. Maar deze kunnen het gebrek aan samenhang en zeggingskracht in deze film niet verbloemen.

De voice-over is te vaag en te abstract en lijkt niet echt verbonden met de personages. Wij weten niet wat er speelt in de hoofden van de karakters en hebben geen idee van hun motieven. Daarom komt het geheel gefragmenteerd en te vrijblijvend over. L'art pour l'art. Heeft Malick zijn subtiele touch verloren?

Gelukkig is daar tegen het einde van de film, weer zo'n voor hem kenmerkende magnifiek opgebouwde montage. De priester bezoekt zieke mensen, afgewisseld door muziek en beelden uit de natuur die de toestand van de patiënt onderstrepen. Deze montage te beschrijven zou de stijl van Malick tekort doen. Je moet het zien en ervaren. Dat geeft weer hoop voor zijn drie komende films.

In 2013 KNIGHT OF CUPS met Cate Blanchett en Natalie Portman. En in 2014 een nog titelloos project, gevolgd door VOYAGE OF TIME met Emma Thompson. Hopelijk blijkt TO THE WONDER dan een te ver doorgevoerd experiment te zijn en pikt filmdichter Terrence Malick de draad van zijn meesterwerk THE TREE OF LIFE weer op.

(Jaap Mees)